Ustawienia hellingerowskie

Ustawienia Hellingera, znane także jako “ustawienia systemowe” lub “ustawienia rodzinne”, to metoda opracowana przez niemieckiego samozwańczego terapeutę i skrajnie prawicowego i fundamentalistycznego filozofa Berta Hellingera. Hellinger studiował kilka kierunków na uniwersytetach: filozofię, psychologię, pedagogikę, żadnego jednak finalnie nie ukończył. Pracował też jako misjonarz w Afryce.

Teoria

W swoich założeniach koncentruje się na odkrywaniu i rozwiązywaniu głębokich, często nieświadomych problemów w systemach rodzinnych i innych grupach społecznych. Z racji podobieństwa nazwy do terapii systemowej, podkreślmy, że te dwie drogi nie mają ze sobą nic współnego. Wręcz stoją ze sobą w sprzeczności. Nie można traktować ustawień rodzinnych Hellingera jako formy psychoterapii. Koncepcja ta nie spełnia wymogów Amerykańskiego Towarzystwa Psychoterapii, nie jest efektywną, ani w ogóle żadną formą formą leczenia. Metoda ustawiń opiera się na myśleniu życzeniowym, metafizycznych odniesieniach, automanipulacji. Ustawienia hellingerowskie czerpały z tradycji zuluskich i ich zdecydowany nastawienia na wpływy rodzin i przodków na mentalność ludzi, dodając do tego różne inne, niekiedy dość dziwne elementy. Jednym z nich jest np. koncepcja „pola wiedzącego” stworzoną przez pseudonaukowca Ruperta Sheldrake’a).

Czy to w ogóle jest terapia?

Co więcej, wiele z okołoterapeutycznych poglądów Hellingera – np. to, że ofiara gwałtu powinna okazać wdzięczność napastnikowi. Trudno nazwać innymi słowa niż: patologiczne i krzywdzące.

Psychoterapia może być uznana za wiarygodną, gdy jej skuteczność potwierdzają co najmniej dwa eksperymenty naukowe (polegające na porównaniu metody i jej efektów z dwiema innymi wiarygodnymi skutecznymi formami psychoterapii/farmakoterapii lub placebo). Wyniki eksperymentu ponadto muszą być potwierdzone w badaniach co najmniej dwóch niezależnych od siebie badaczy. Dodatkowo, aby można było uznać dane działania za efektywną psychoterapię, musi ona mieć konkretnie i jednoznacznie wyznaczone cele, wytyczne i standardy postępowania z pacjentem. Muszą być one zrozumiałe dla wszystkich. Nie mogą zasłaniać się „wtajemniczeniem”, ezoteryką lub mistyką.

Terapia systemowa to psychoterapia (w przeciwieństwie do ustawień Hellingera). Ma solidne podstawy empiryczne i teoretyczne. Spełnia wszystkie wymienione wyżej wymagania.

Ustawienia hellingerowskie są zatem pseudonauką i pseudopomocą. Nie mają żadnych realnych podwalin medycznych ani dowodów naukowych – a wręcz przeciwnie. Na oddziały psychiatryczne co tydzień trafiają osoby w stanie ostrym po ustawieniach hellingerowskich. Jak każda strategia tego typu, ustawienia hellingerowskie również opierają się na elementach logicznych wymieszanych z emocjonalnymi i oderwanymi od rzeczywistości. Ma to na celu uwiarygodnienie teorii zarówno dla osób preferujących racjonalne argumenty, jak i tych, którzy kierują swoją uwagę bardziej w stronę duchowości, wierzeń i ezoteryki.

Co więcej…

Co ciekawe, nawet ich twórca przewidział, że jego teoria nie znajdzie poparcia naukowego. Próbował się przed tym zabezpieczyć twierdząc, że metoda ta będzie skuteczna tylko dla osób, które jej nie badają i nie dociekają większego sensu, przyjmując jedynie jej założenia bez zadawania zbędnych pytań. Sugerował, że wszelkie próby sprawdzania i podważania sprawią, że narzędzia stracą swoje moce. Twórca nie był w stanie też dokładnie określić, jak doszedł do wiedzy. Twierdził często, że wszystko po prostu na niego… spłynęło. Czy to nie brzmi jak cwany wybieg, a nie jak pomoc? Na to pytanie każdy powienien odpowiedzieć sobie sam.

Podstawowe Założenia Ustawień Hellingera

System Rodzinny: Każdy człowiek jest częścią systemu rodzinnego, który obejmuje nie tylko najbliższą rodzinę, ale także przodków i niekiedy dalszych krewnych. Problemy jednostki mogą wynikać z zaburzeń w tym systemie. Ustawienia Hellingera opierają się na przekazie generacyjnym. Ta część jest oczywiście uznana naukowo. Nie od dzisiaj wiadomo, że nieszczęśliwy rodzic to nieszczęśliwe dziecko, a traumy i konflikty rodzinne zazwyczaj nie wygasają wraz ze śmiercią ich głównego „nosiciela”. Na tym jednak kończy się poparcie akademickie. Metody ustawień sugerują, że można „wyleczyć się z traumy zamiast” swojego przodka czy też w jego imieniu, tak jak w „jego imieniu” się te traumy przeżywa. I to jest już wierutna bzdura.
Porządek i Hierarchia: W rodzinie panują zasady porządku i hierarchii. Każdy członek rodziny ma swoje miejsce i rolę. Naruszenie tej hierarchii może prowadzić do problemów emocjonalnych i behawioralnych. Hierarchiczny porządek w rodzinie oznacza, że osoby starsze i przodkowie mają wyższą rangę i należy im się bezwzględny szacunek, nawet jeśli krzywdzili bliskich. Naturalny porządek burzy wykluczenie tych osób z rodziny.

Przynależność: Każdy członek rodziny ma fundamentalne prawo do przynależności do systemu rodzinnego. Wykluczenie kogoś lub zapomnienie o kimś może prowadzić do problemów, które przechodzą przez pokolenia.
Równowaga Dających i Biorących: W relacjach rodzinnych ważna jest równowaga między dawaniem a braniem. Zaburzenie tej równowagi może prowadzić do konfliktów i problemów emocjonalnych.

Jak mają działać ustawienia Hellingera i jak przebiegają?

Grupa i Reprezentanci: Ustawienia zazwyczaj odbywają się w grupie, gdzie uczestnicy wybierają innych uczestników na reprezentantów członków swojej rodziny lub systemu.
Pole Wiedzące: Reprezentanci, choć nie znają osobiście rodziny osoby ustalającej, wchodzą w coś, co Hellinger nazywa “polem wiedzącym”. Poprzez swoje uczucia, myśli i postawy reprezentanci odczuwają problemy i dynamiki w rodzinie osoby ustalającej. Uczestnicy są więc ustawiani w różnych rolach, a następnie – zgodnie z sugestiami prowadzącego – analizować mają rozmaite problemy, które mogą dotyczyć rodziny. Uczestnicy pytani są np. o to, jak się w danym momencie czują, co się u nich pojawiło czy jak zachowaliby się w danej sytuacji. Skąd jednak perwność, że ich postrzeganie lub emocje będą spójne z dynamiką rodziny nad którą pracuje się w trakcie ustawień? Ano znikąd. Szanse na to są realnie bardzo małe. Więc taka sesja może przynieść więcej szkody niż pożytku, zwyczajnie mamiąc osobę realnie potrzebującą wsparcia i pomocy.
Obraz i Rozwiązanie: Prowadzący ustawienia (facylitator) kieruje reprezentantami, dążąc do uzyskania obrazu, który odzwierciedla struktury i dynamiki systemu. Następnie, poprzez przesuwanie reprezentantów lub wypowiadanie pewnych zdań, dąży się do znalezienia rozwiązania i uzyskania harmonii w systemie. Osoby stosujące tę metodę nierzadko zresztą zakładają, że źródłem problemów emocjonalnych pacjenta jest wyłącznie jakieś jedno, konkretne wydarzenie związane ze środowiskiem rodzinnym. Dalej mówią, że do poprawy samopoczucia pacjenta wystarczy rozwiązać właśnie ten jeden tylko problem. Tego już nie da się nazwać inaczej niż wierutną bzdurą.
Proces Uzdrawiania: Ustawienia moją prowadzić do głębokiego uzdrawiania emocjonalnego poprzez odkrywanie ukrytych dynamik i emocji oraz przywracanie równowagi w systemie rodzinnym. Często towarzyszy temu uczucie ulgi i zrozumienia dla osób zaangażowanych. Pamiętajmy jednak, że działa to bardzo krótkofalowo. Nie rozwiązuje to żadnych realnych układów rodzinnych ani nie nadaje kompletnie żadnych narzędzi do radzenia sobie z trudnościami i problemami.

Zastosowania i efekty

Osoby zaangażowane w ustawienia hellingerowskie twierdzą, że jest to metoda ultraszybka, która może być stosowana w wielu kwestiach takich jak:

Rozwiązywanie Konfliktów Rodzinnych: Ustawienia mogą pomóc w zrozumieniu i rozwiązywaniu trudnych relacji rodzinnych.
Problemy Emocjonalne: Mogą być stosowane do leczenia problemów emocjonalnych, takich jak depresja, lęki czy trudności w relacjach.
Problemy Zawodowe: Często stosowane są także w kontekstach zawodowych do rozwiązywania problemów w firmach i organizacjach.
Trauma i Straty: Próbują pomóc w przetwarzaniu traum i strat, które mają wpływ na całe rodziny przez pokolenia.

Ustawienia hellingerowskie mogą pogłębiać problemy. Zazwyczaj sprzyjają utrwaleniu nieprawidłowych mechanizmowych myślowych, a dzieje się to pod płaszczykiem niesienia pomocy. Silne emocje, które pojawiają się podczas sesji, mogą wywoływać poczucie ulgi, jednak jest to chwilowe i złudne.

Przykład Przebiegu Sesji Ustawień

Wprowadzenie: Uczestnik dzieli się problemem lub kwestią, którą chciałby zbadać.
Wybór Reprezentantów: Uczestnik wybiera osoby z grupy, które będą reprezentować członków jego rodziny lub aspekty jego problemu.
Ustawienie: Reprezentanci są ustawiani w przestrzeni, co odzwierciedla relacje i dynamiki w systemie.
Obserwacja i Interwencja: Prowadzący obserwuje reakcje reprezentantów i może dokonać interwencji, przesuwając ich lub prosząc o wypowiedzenie pewnych zdań.
Rozwiązanie: Dąży się do znalezienia rozwiązania, które przywraca równowagę w systemie.

Kontrowersje i Krytyka

Brak Naukowych Dowodów: Metoda nie jest uznawana przez naukową społeczność psychologiczną ze względu na brak empirycznych badań potwierdzających jej skuteczność. Nie ma ich w ogóle, nie mówiąc już o dwóch różnych ośrodkach badawczych.
Subiektywność: Krytycy wskazują na dużą subiektywność w interpretacji ustawień i zależność od umiejętności prowadzącego.
Silne emocje, które pojawiają się podczas sesji, mogą wywoływać poczucie ulgi, jednak jest to chwilowe i złudne. Niektóre osoby z prawdziwymi problemami psychicznymi zrezygnują z fachowej pomocy na rzecz rzekomych szybkich efektów, jakie dają ustawienia Hellingera. Postępowanie takie jest oczywiście skrajnie niebezpieczne. Oczywiście tak jak po ustawieniach chwilowo rzeczywiście można poczuć się czuć się mogą lepiej. Można również i po emocjonującym filmie w kinie, po jednej rozmowie z przyjacielem albo nawet przypadkową osobą, przeczytaniu jednej książki czy nawet zobaczeniu wschodu słońca. Bardzo szybko jednak dochodzi do nawrotu problemów, a nawet zazwyczaj przybierają one na sile. Osoba potrzebująca nie zdobyła przecież ani żadnych narzędzi do radzenia sobie długoterminowo. Nie poznała też żadnych realnych schematów zachowania, reagowania i myślenia. Dodatkowo specyfika sesji i mechanizmy zachodzące w grupie mogą sprawić, że klient zostanie w nią „wciągnięty”. A finalnie zostanie uzależniony od niej (jak w sekcie), przychodząc ciagle „z nowym problemem”.