Rejection Sensitive Dysphoria (RSD) to termin, który jest coraz częściej używany w kontekście ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Nie nie uznawano RSD jako odrębne zaburzenie w klasyfikacji diagnostycznej DSM-5. Został wprowadzony przez lekarza Edwarda M. Hallowella, który pracował z pacjentami właśnie po diagnozie ADHD.
W Polsce RSD nazywa się dysforią emocjonalną lub też nadwrażliwością na odrzucenie (potocznie).
RSD – kogo dotyczy i jak wygląda
RSD opisuje silną reakcję emocjonalną na odczucie odrzucenia, krytyki lub niepowodzenia, która wydaje się być większa niż w przypadku osób bez ADHD. Oto kilka kluczowych aspektów RSD:
- Intensywność emocji: Osoby z RSD doświadczają intensywnych emocji w reakcji na sytuacje społeczne, w których mogą się czuć odrzucone, krytykowane lub nieakceptowane. To doświadczenie jest często porównywane do uczucia, jakby ktoś ciskał cię ciężkim obiektem.
- Bezradność: Osoby z RSD mogą odczuwać uczucie bezradności wobec swoich reakcji emocjonalnych, co może prowadzić do unikania sytuacji społecznych lub przeżywania stresu związanego z potencjalnym odrzuceniem.
- Kontekst ADHD: RSD jest szczególnie związane z ADHD. Wielu pacjentów z ADHD zgłasza doświadczanie tych intensywnych reakcji emocjonalnych. Jednakże, nie jest to obecnie oficjalne zaburzenie diagnostyczne.
- Związki z objawami zaburzeń: RSD może wpływać na samopoczucie i funkcjonowanie, wpływając na zdolność do podejmowania ryzyka, angażowania się w relacje społeczne i podejmowania działań.
Ważne jest jednak zauważenie, że pomimo istnienia terminu RSD w literaturze dotyczącej ADHD, nie wszystkie osoby z ADHD doświadczają tego zjawiska. Niektóre osoby bez ADHD również mogą doświadczać podobnych reakcji emocjonalnych. Badania nad RSD i jego dokładne zdefiniowanie są wciąż w toku. Psychiatria ewoluuje, co może prowadzić do aktualizacji klasyfikacji diagnostycznych w przyszłości.
RSD – czy tylko w ADHD?
Jeśli chodzi o związek z spektrum autyzmu, obecnie brak jednoznacznych dowodów naukowych potwierdzających występowanie RSD w autyzmie. Autyzm to kompleksowe spektrum zaburzeń. Obejmuje różnorodne objawy związane z trudnościami w komunikacji społecznej, powtarzającym się zachowaniem, ograniczonymi zainteresowaniami i trudnościami z elastycznością myślenia. W literaturze naukowej na temat autyzmu nie używa się powszechnie terminu RSD.
Warto jednak zauważyć, że każda osoba jest jednostką i doświadczenia mogą się różnić. Niektóre osoby z autyzmem mogą doświadczać trudności związanych z odczuciem odrzucenia lub krytyki. Te reakcje mogą być bardziej złożone niż to, co opisuje dysforię emocjonalną w kontekście ADHD.
W miarę postępu badań nad tymi zagadnieniami i ewolucji w dziedzinie psychiatrii możliwe są aktualizacje. Przyjdą one wraz z nowym zrozumieniem zjawisk związanych z reakcjami emocjonalnymi, zarówno w kontekście ADHD, jak i spektrum autyzmu czy też życia osób neurotypowych. Według niektórych diagnostów, RSD może być jednym z dowodów na występowanie tzw. AuADHD (czyli, kolokwialnie mówiąc miksa obu zaburzeń: osoba autystyczna doświadcza wtedy również ADHD).
RSD to stan, w którym osoba odczuwa silny ból emocjonalny związany z odrzuceniem, porażką lub krytyką. Osoby z RSD reagują bardziej intensywnie i negatywnie na takie sytuacje niż większość ludzi. Mogą czuć się jak nieudacznicy, wstydzić się, mieć złość lub chcieć się zemścić. Mogą też nadinterpretować niejasne interakcje jako odrzucenie i mieć trudności z kontrolowaniem swoich reakcji.
Eksperci podejrzewają, że RSD wynika z różnic w budowie mózgu, które utrudniają regulację emocji związanych z odrzuceniem, dlatego właśnie tak mocno koreluje z ADHD lub też uznaje się wręcz dyforię za integralną część ADHD. Oficjalnie jednak nie jest uznana nawet za konieczny objaw.
Niektóre objawy to:
- silne poczucie smutku, lęku, gniewu lub wstydu po odrzuceniu, porażce lub krytyce
- nadmierne dążenie do doskonałości, unikanie ryzyka lub zbyt wysokie oczekiwania wobec siebie
- niska samoocena, brak pewności siebie lub poczucie bycia niekochanym
- trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi
- izolowanie się, wycofywanie się lub unikanie sytuacji społecznych
- impulsywne, agresywne lub autodestrukcyjne zachowania
- częste poczucie wstydu
Przykłady sytuacji, które mogą wywołać RSD to:
- otrzymanie złej oceny, negatywnej opinii lub korekty błędu,
- bycie ignorowanym, wyśmianym lub wykluczonym przez innych,
- nie spełnienie oczekiwań siebie lub innych
- odrzucenie romantyczne, przyjacielskie lub zawodowe
- konflikt, kłótnia lub nieporozumienie z kimś bliskim,
- nadmierna nuda i analizowanie wydarzeń,
- poczucie bycia niezauważonym lub pominiętym,
- brak uwagi czy zainteresowania ze strony innych osób,
- własne błędy, porażki lub trudności,
- porównywanie się z innymi,
- usilne staranie się, by spełnić czyjeś oczekiwania (również te wyimaginowane),
- trwanie w nieodpowiedniej (niedobranej do własnych preferencji i predyspozycji) pracy czy szkoły.
Jak sobie pomóc?
Leczenie polega na terapii psychologicznej, która pomaga osobie zrozumieć i zmienić swoje myśli, uczucia i zachowania związane z odrzuceniem. Może to być np. terapia poznawczo-behawioralna, terapia akceptacji i zaangażowania lub terapia dialektyczno-behawioralna, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach, terapia pozytywna. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić leki, np. antydepresanty lub leki na ADHD, które mogą łagodzić niektóre objawy dysforii emocjonalnej.
Bardzo dużo wnosi również psychoedukacja, praca z ciałem i oddechem (regulują emocje i reakcje), jak również wsparcie najbliższych.
