Monotropizm w sensie ogólnym to koncepcja rozwojowa, zaproponowana przez brytyjskiego psychologa Donalda Winnicotta, dotycząca sposobu, w jaki dzieci rozwijają się emocjonalnie i tworzą więzi. Według Winnicotta, monotropizm oznacza, że dzieci mają naturalną tendencję do tworzenia jednej głównej więzi emocjonalnej z jednym opiekunem, zwykle matką lub inną osobą, która pełni rolę opiekuna głównego.
Koncepcja monotropizmu zakłada, że ta główna więź emocjonalna jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju dziecka. To główne więzi emocjonalne stanowią bezpieczną bazę, z której dziecko może eksplorować świat i do której może powracać w przypadku zagrożenia lub niepokoju. Ważne jest, aby ta więź była trwała, niezawodna i zapewniała dziecku poczucie bezpieczeństwa. Monotropizm zakłada, że inne więzi emocjonalne, takie jak więzi z innymi członkami rodziny czy opiekunami, są również istotne, ale nie mają takiej samej głębokości i intensywności jak główna więź. Dzieci mogą tworzyć te dodatkowe więzi, ale w przypadku utraty lub zaburzenia więzi głównej, ich funkcjonowanie emocjonalne może być poważnie zagrożone. Koncepcja monotropizmu ma duże znaczenie w rozwojowej psychologii dziecka i podkreśla ważność zdrowego przywiązania i stabilnych więzi emocjonalnych w wczesnym dzieciństwie dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego.
Monotropizm autystyczny
Monotropizm to strategia poznawcza uważana za główną cechę leżącą u podstaw autyzmu. Umysł monotropowy to taki, który w dowolnym momencie skupia swoją uwagę na niewielkiej liczbie zainteresowań, mając tendencję do pomijania rzeczy poza tym tunelem uwagi. Ponieważ ilość uwagi dostępnej osobie jest ograniczona, procesy poznawcze są zmuszone do konkurowania. W umyśle monotropowym zainteresowania, które są aktywne w danym momencie, zwykle pochłaniają większość dostępnej uwagi, powodując trudności w zadaniach wymagających szerokiego zakresu uwagi, w tym konwencjonalnych interakcjach społecznych. Na rozwój języka może mieć wpływ zarówno wymagana szeroka uwaga, jak i psychologiczny wpływ języka, który zapewnia innym narzędzie do manipulowania systemem zainteresowań dziecka. Jak argumentuje Murray i in., „Zakłócenie tunelu uwagi jest bolesnym doświadczeniem. Język może nagle stać się nieatrakcyjny dla głęboko monotropowego niemowlęcia.”
Monotropizm autystyczny to cecha wyrażająca się poprzez skupienie uwagi i przywiązania emocjonalnego na jednym konkretnym bodźcu. W efekcie, osoby autystyczne (w dowolnym wieku) bardzo trudno znoszą zmiany i straty (trudno im się pozbyć nawet tych rzeczy, które ogólnie zostałyby uznane za zbędne). Mają również wąskie zainteresowania. Osoba autystyczna ma tzw. “special interests”, czyli bardzo konkretne pasje, w przypadku których pojawia się głęboka zdolność rozwijania dużej głębi – . Występują również bardzo charakterystyczny zasób słów (częste echolalie).
Osoby monotropowe mają problem z przetwarzaniem wielu rzeczy naraz, szczególnie jeśli chodzi o wielozadaniowość podczas słuchania. Niektórzy mają problemy z robieniem notatek w klasie podczas słuchania nauczyciela i mogą mieć trudności z równoczesnym odczytywaniem twarzy danej osoby i zrozumieniem tego, co mówią. Powszechną tendencją jest unikanie przez jednostki złożonych środowisk sensorycznych z powodu tej nadwrażliwości.
Aby osoba została zidentyfikowana/zdiagnozowana jako autystyczna, musi ona wykazywać ograniczone i powtarzalne zachowanie (restricted and repetitive behavior – RRB). Te zachowania powstają z powodu niezdolności jednostki monotropowej do przeniesienia uwagi i wywołania obsesji na punkcie przedmiotu lub rytuału. Murray i Lesser opisują umysł osoby monotropowej jako działającej podobnie do myśliwego, przy czym osoba ta w pełni wierzy w to, co jest obecnie obserwowane, i tłumi wcześniej zdobytą wiedzę. Ta relacja jest silnie powtórzona w późniejszych pracach Karvelisa i in. w predykcyjnym modelu przetwarzania. Ten umysł jest w stanie stłumić ból i skupić uwagę na czymś innym.