Spektrum autyzmu i ADHD to dwa różne zaburzenia rozwojowe. Mogą jednak występować równocześnie. Niektórzy psychiatrzy twierdzą, że te dwie jednostki się wykluczają, jednak wiele najnowszych badań potwierdza ich współwystępowanie. [1, 2, 3]
Zdarza się też tak, że pacjent otrzymuje złą diagnozę. Występuje u pacjenta tylko jedna kategoria, ale otrzymuje on niewłaściwą diagnozę ze względu na podobieństwo tych dwóch sfer.
[W artykule będę korzystać ze słów “neorotyp”, “sfera”, “zaburzenie”. Ani autyzm, ani ADHD nie są chorobami, niekoniecznie się też na nie cierpi, więc staramy się unikać tego typu języka na stronie Edu Mindset].
Zarówno Aspergera jak i ADHD diagnozuje się na podstawie szeregu objawów. Nie ma medycznych lub laboratoryjnych testów dla obu tych stanów. Diagności zwyczajowo wykorzystują historię, wywiady z rodziną i skale oceny zachowania, aby postawić diagnozę. Ważne jest, aby zauważyć, że oba warunki mogą być zdiagnozowane w dzieciństwie, gdyż w obu przypadkach charakterystyczne symptomy MUSZĄ pojawiać się już w dzieciństwie. Mogą natomiast zmieniać swoje nasilenie z biegiem czasu.
Spektrum autyzm [szczególnie u kobiet, ale nie tylko] mylone jest nie tylko z ADHD, ale również z różnego typu zaburzeniami – np. zaburzeniami afektywno-dwubiegunowymi, zaburzeniami lękowymi, zaburzenia dezintegracyjne (zespół Hellera), reaktywne zaburzenia przywiązania.
Bywa też tak, że zamiast autyzmu diagnozuje się (głównie dzieciom) wyłącznie zaburzenia przetwarzania sensorycznego/integracji sensorycznej, które bardzo często są jakby elementem składowym “objawów” autystycznego neurotypu. Podobnie sprawa się ma z dyspraksją, stereotypiami ruchowymi czy mutyzmem. Wszystkie one mogą być elementami trudności osoby autystycznej, ale wynikać po prostu z jej neurotypu, a niekoniecznie być jedynym, klasyfikowalnym osobno zaburzeniem. Niestety, diagności, ale również rodzina czy nauczyciele zauważają pewne sygnały dość wybiórczo, skupiając się jedynie na najbardziej “rzucających się w oczy” i na nich skupiając uwagę. Jakby zapomnieli, że autyzm to spektrum, więc nie wszystkie “punkty z listy” muszą być widoczne w tym samym czasie i w takiej samej intensywności.
Najczęściej jednak autyzm mylony jest z ADHD. Dlaczego?
Z dwóch powodów. Pierwszym czynnikiem jest tutaj współwystępowanie spektrum autyzmu i ADHD w obrębie jednej rodziny [4, 5, 6]. Zarówno spektrum autyzmu, jak i ADHD mają podłoże genetyczne, a więc prawdopodobieństwo autystycznego potomstwa osoby autystycznej jest wysoka. Badania wykazują jednak, że bardzo często osoby w spektrum ADHD mają dzieci w spektrum autyzmu. Dlaczego tak się dzieje? Powodów może być kilka. To, co najbardziej rzuca się w oczy, to właśnie fakt złej diagnozy lub też zwyczajnie braku diagnozy (np drugiego rodzica). Według statystyk ponad połowa osób z ASD wykazuje również cechy typowe dla ADHD. Wniosek jest zatem prosty: jest dość prawdopodobne, że u rodzica zdiagnozowano wyłącznie jedno zaburzenie, natomiast u dziecka drugie.
Teoria podwójnej empatii sugerowałaby również, że osoby w spektrum są bardziej skłonne do wybierania partnerów życiowych również neuroatypowych – bez względu na ich lekarską diagnozę.
A zatem: jeśli twoje dziecko (lub dzieci) mają ADHD lub ASD, rozsądnym byłoby się przyjrzeć sobie, partnerowi, waszemu rodzeństwu i rodzicom. Oczywiście nie musi to na pewno oznaczać, że jeśli ty masz ADHD, a twoje dziecko dostało diagnozę ASD, to twój partner lub matka są w spektrum autyzmu. Ale jest taka szansa.
Wreszcie, jeżeli oba neurotypy są do siebie tak podobne,
co łączy ADHD i spektrum autyzmu? jakie są punkty styczne?
Zarówno ADHD jak i ASD są klasyfikowane jako różnice neurologiczne wywołane odmiennym rozwojem mózgu. Oznacza to, że oba te stany wpływają na pracę centralnego układu nerwowego, który jest odpowiedzialny za reakcje na bodźce, mowę, pamięć oraz umiejętności społeczne i funkcje wykonawcze.
Wpływ ten jest oczywiście różny, ale na pewnym etapie, zwłaszcza w dziecińskie skutki mogą się częściowo pokrywać. Np. osoby autystyczne mają statystycznie (czyli nie wszystkie!) lepszą pamięć, a te, które zalicza się do neurotypu ADHD bywają zapominalskie i mają mniejsze zdolności wyciągania czegoś z odmętów pamięci oraz kojarzenia dawnych faktów (oczywiście znów statycznie, wzorcowo, czyli nie musi dotyczyć to wszystkich jednostek).
Naukowcy odkryli podobieństwa między tymi chorobami w zmianach w tych samych genach. Do projektu wykorzystano dane osób z autyzmem, osób z autyzmem i ADHD, z samym ADHD oraz osób bez żadnej z chorób. Genom dzieci z ADHD ma taką samą liczbę szkodliwych mutacji w DNA, jak u dzieci z autyzmem. Genem na który najczęściej wpływają mutacje jest gen MAP1A, który bierze udział w tworzeniu struktury komórek nerwowych. Jest on bardzo ważny dla rozwoju mózgu. [7]
Przykłady współdzielnych zachowań to:
pobudliwość (nerwowość, “krótki lont”),
występowanie zachowań agresywnych i autoagresywnych (np uderzanie pięściami w blat, uderzanie się książką lub dłonią w głowę, krzyki, szczypanie siebie i innych, popychanie),
niskie poczucie własnej wartości i pewności siebie,
brak kontroli tonu i modulacji głosu (sposobu wypowiadania słów: osoby mogą mówić szybciej, głośniej niż inni; zdarza się też, że “ucinają” sylaby w trakcie mówienia, niepotrzebnie szepczą lub podnoszą głos całkowicie nieświadomie, mówią w sposób niekontrolowanie zmienny i chaotyczny lub całkowicie jednolity i “płaski”),
trudności z podejmowaniem decyzji,
zaburzone funkcje wykonanawcze (np. skłonność do prokrastynacji, słabsze zdolności organizacyjne),
krótki czas skupienia,
hiperskupienie,
niska tolerancja na zmiany,
trudności sensoryczne (nadwrażliwości i podwrażliwości w zakresie smaku, zapachu, słuchu, dotyku jak również odczuwania zimna i gorąca, wybiórczość pokarmowa),
tzw. stimowanie, czyli powtarzanie tych samych czynności w celu relaksacji lub stymulacji,
występowanie problemów gastrycznych,
trudności w utrzymaniu relacji społecznych,
trudności z koordynacją ruchową.
Oczywiście, jest też kilka zdecydowanych wyróżników, a schemat zachowania osób zarówno w spektrum autyzmu, jak i adhd może się różnić. Powyższe czynniki mogą po prostu sugerować oba neurotypy. Nie mogą jednak o nich przesądzać.
- Co-occurrence of ADHD and autism spectrum disorders: phenomenology and treatment: Expert Review of Neurotherapeutics: Vol 8, No 4 (tandfonline.com)
- https://www.nature.com/articles/tp201484
- Frontiers | The Co-Occurrence of Autism and Attention Deficit Hyperactivity Disorder in Children – What Do We Know? (frontiersin.org)
- Increased risk of ADHD in families with ASD – PubMed (nih.gov)
- The familial co-aggregation of ASD and ADHD: a register-based cohort study | Molecular Psychiatry (nature.com)
- Genetic Overlap Between Attention Deficit/Hyperactivity Disorder and Autism Spectrum Disorder in SHANK2 Gene – PMC (nih.gov)
- Autism and ADHD share genes — ScienceDaily
